Προβληματισμοί

       Η ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ.

          Από τη Φρειδερίκη Τζιογκίδου

     Αυτοαντίληψη είναι ένα είδος αξιολόγησης που κάνει  το άτομο για τον εαυτό του. Εκφράζει την άποψη που έχει το ίδιο το άτομο για τον εαυτό του και φανερώνει το βαθμό στον οποίο το άτομο πιστεύει ότι είναι ικανό σε κάποιους τομείς.Πολλές φορές η εικόνα που έχει κάποιος για τον εαυτό του δεν  ανταποκρίνεται για διάφορους λόγους στην πραγματικότητα.

     Η αυτοαντίληψη έχει τρεις μορφές.

(α) Η προσωπική αυτοαντίληψη , η οποία είναι η γνώμη που έχει το κάθε άτομο για τον εαυτό του ( π.χ. έχω καστανά μάτια, είμαι έξυπνος),

(β) Η κοινωνική αυτοαντίληψη , η οποία είναι η εντύπωση που έχει το άτομο για το πώς το βλέπουν οι άλλοι (π.χ. οι άλλοι πιστεύουν ότι έχω πολύ χιούμορ) και (γ) Η ιδανική αυτοαντίληψη, η οποία περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά που το άτομο θα ήθελε να έχει ο εαυτός  του  (π.χ. θα ήθελα να ήμουν άριστος μαθητής).

     Από τα παραπάνω, εύκολα διαπιστώνει κανείς τους παράγοντες από τους οποίους επηρεάζεται, αλλά και διαμορφώνεται η αυτοαντίληψη του κάθε ατόμου. Η διαδικασία διαμόρφωσης της αυτοαντίληψης ξεκινά ήδη από πολύ μικρή ηλικία. Αναλόγως τον τρόπο με τον οποίο η οικογένεια,αρχικά, αντιμετωπίζει το παιδί, θέτονται οι βάσεις για το πως το παιδί αργότερα θα αντιμετωπίζει τον εαυτό του.Για παράδειγμα, αν ένα παιδί μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον στο οποίο υπάρχει αγάπη, κατανόηση και σεβασμός, θα μάθει όχι μόνο να σέβεται τους άλλους, αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό, αντιθέτως αν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον κυριαρχεί μίσος, φόβος και εχθρική διάθεση, τότε το παιδί μεγαλώνοντας θα εμφανίσει τέτοια στοιχεία στον χαρακτήρα του.Επίσης,η αυτοαντίληψη ενός ατόμου μπορεί να επηρεασθεί από συναισθηματικά οικογενειακά γεγονότα που προκαλούν πολύ έντονη συναισθηματική φόρτιση π.χ. ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να κάνει κάποιον να αισθάνεται πολύ τρωτός κι ευάλωτος.Συμπεραίνουμε,επομένως, ότι ο πρώτος παράγοντας είναι η οικογένεια και οι εμπειρίες του ατόμου μέσα σ’αυτή.

     Μεγαλώνοντας το άτομο αποχωρίζεται την οικογένειά του, ξεκινώντας τη σχολική του ζωή.Κατά τη διάρκειά της, μέσω των συναναστροφών με διάφορους ανθρώπους και μέσω της απόκτησης εμπειριών, το άτομο αρχίζει να αναγνωρίζει πως οι άλλοι το βλέπουν και να διαμορφώνει την πρώτη και προσωρινή αντίληψη για τον εαυτό του.Προσωρινή, γιατί μέχρι το τέλος της σχολικής ζωής και της εφηβείας, αλλά και της αρχής της ώριμης ηλικίας, η άποψη αυτή θα αλλάξει πολλές φορές ακόμα.Στα πλαίσια του σχολείο και όχι μόνο,το πολιτισμικό  πλαίσιο καθορίζει τους τομείς εκείνους που το άτομο θεωρεί σημαντικούς για τη αυτοαξιολόγησή του.Λόγω αυτών των πολιτισμικών διαφορών τα παιδιά των μεταναστών αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα στη προσαρμογή τους στο σχολείο.Για παράδειγμα, αν ένας μαθητής κοιτάζει κάτω την ώρα που ο εκπαιδευτικός του δίνει οδηγίες για κάποια δραστηριότητα, ο εκπαιδευτικός μπορεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά αυτή ως αδιαφορία ενώ για το πολιτιστικό πλαισίου του μαθητή αυτό μπορεί να αποτελεί ένδειξη σεβασμού.

     Στην εποχή,όμως, της εικόνας και των γρήγορων ρυθμών,στην οποία ζούμε,ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την αυτοαντίληψη του ατόμου είναι η εξωτερική του εμφάνιση.Εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε πολύ σκληροί στην κριτική έναντι των άλλων, γιατί κυρίως είμαστε σκληροί στην κριτική έναντι του εαυτού μας.Επιδιώκουμε τόσο το τέλειο και θέλουμε να είμαστε τέλειοι σε ό,τι κάνουμε, που δε συγχωρούμε λάθη ή ατέλειες.Ιδιαίτερα στην εποχή μας,όπου η εικόνα ισούται κυριολεκτικά με χίλιες λέξεις,ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ένας άνθρωπος την εξωτερική του εμφάνιση σχετίζεται με τη γενικότερη εικόνα που έχει για τον εαυτό του και με την αυτοεκτίμηση του.  Πολλές φορές οι αυτοαξιολογήσεις συσχετίζονται στενότερα με την ελκυστικότητα που θεωρεί το άτομο ότι έχει παρά με την πραγματική, φυσική του ελκυστικότητα.Στην παιδική ηλικία  τα κορίτσια και τα αγόρια είναι εξίσου ικανοποιημένα με την εμφάνιση τους.  Ωστόσο, ενώ με το πέρασμα των χρόνων τα αγόρια εξακολουθούν να αξιολογούν θετικά την εμφάνιση τους, τα κορίτσια εμφανίζουν μια συστηματική μείωση των θετικών αξιολογήσεων.Κορίτσια που δεν ανταποκρίνονται στα κοινωνικά πρότυπα ομορφιάς έχουν ιδιαίτερα χαμηλή αυτοεκτίμηση.Από τα παραπάνω καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ένας ακόμη παράγοντας,ο οποίος επηρεάζεται από τα κοινωνικά πρότυπα, είναι η εξωτερική εμφάνιση.

     Μερικές αυτούσιες πληροφορίες για τα εξελικτικά στάδια της αυτοαντίληψης από το βιβλίο Ψυχολογίας της Α΄Λυκείου:

·         Βρεφική ηλικία  (8-12μήνες)

Το βρέφος διαχωρίζει τον εαυτό του από το περιβάλλον και τη μητέρα του.

·         Προσχολική ηλικία

Στην ηλικία αυτή υπάρχει μια θετική αυτοαντίληψη γιατί τα παιδιά δεν μπορούν να συσχετίσουν πληροφορίες για την αξιολόγηση των ικανοτήτων τους. Οι χαρακτηρισμοί που τα παιδιά αποδίδουν στον εαυτό τους έχουν περισσότερο σχέση με τον σωματικό εαυτό τους και τις δραστηριότητές τους παρά με ψυχολογικά χαρακτηριστικά.Π.χ. είμαι όμορφος, τρέχω γρήγορα κι όχι είμαι φιλικός με τους άλλους.

·         Σχολική ηλικία

Σε αυτό το στάδιο παρατηρείται μια στροφή προς τον εσωτερικό εαυτό και στις αυτοπεριγραφές των παιδιών αυξάνονται σταδιακά οι αναφορές σε ψυχολογικά χαρακτηριστικά χαρακτηριστικά π.χ. έξυπνος, φιλικός) ή συναισθηματικές καταστάσεις π.χ. λυπημένος).Στην ηλικία των 5-7 , τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους με βάση το σωματικό εαυτό , τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, τη φυσική ικανότητα, τη γνωστική ικανότητα, τις δραστηριότητές τους , την κοινωνική αποδοχή και τον τρόπο συμπεριφοράς, από την ηλικία των οκτώ ετών είναι σε θέση να εντοπίζουν τα συναισθήματα και τις επιθυμίες τους και να τα διαχωρίζουν από άλλους.


    Ώριμη ηλικία

Στην ώριμη ηλικία έχει διαμορφωθεί μια εικόνα για τον εαυτό του ατόμου,η οποία είναι αποτέλεσμα συνεχούς επίδρασης των προαναφερθέντων παραγόντων.Δύσκολα αυτή η εικόνα μπορεί να αλλάξει ή να επηρεαστεί κατά την περίοδο της ώριμης ηλικίας.

     Η αυτοαντίληψη επηρεάζει την κοινωνικοποίηση του ατόμου.Η κοινωνικοποίηση είναι ένας κοινωνιολογικός όρος ο οποίος χρησιμοποιείται από κοινωνιολόγους, κοινωνιοψυχολόγους, ανθρωπολόγους, πολιτικούς και παιδαγωγούς, εννοώντας τη διαδικασία μετάδοσης ηθών, εθίμων, κανόνων και ιδεολογιών. Μέσω της κοινωνικοποίησης, μεταδίδονται στο άτομο οι δεξιότητες και συνήθειες οι οποίες είναι απαραίτητες για τη συμμετοχή του στην κοινωνία στην οποία ανήκει.Η κοινωνία σχηματίζεται από ποικιλία κοινών κανόνων, συμπεριφορών, αξιών, κινήτρων, κοινωνικών ρόλων, συμβόλων και γλωσσών. Κατ' αυτό τον τρόπο, η κοινωνικοποίηση μπορεί να οριστεί ως το «μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται κοινωνική και πολιτισμική συνέχεια»(Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ΄Γυμνασίου).

     Εάν η αυτοαντίληψη κάποιου είναι υψηλή τότε η σχολική επίδοση του αυξάνεται . Η απάντηση στην υπόθεση αυτή είναι ναι,διότι η σχολική επίδοση παίρνει ανοδική πορεία όταν το άτομο ασχολείται τακτικά με το σχολείο, την φοίτηση του και τις υποχρεώσεις του.Απαραίτητη προϋπόθεση για αυτό είναι το άτομο να έχει στραμμένη την προσοχή του σε αυτά.Τα άτομα με χαμηλή αυτοαντίληψη συνήθως αντιμετωπίζουν προβλήματα καθώς μέσω της σύγκρισής τους με τους συνομηλίκους τους εντοπίζουν  τις ατομικές διαφορές και  αξιολογούν την επάρκειά τους.Η διαδικασία αυτή, αν και είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διαμόρφωση μιας πιο ολοκληρωμένης αυτοαντίληψης , είναι αρκετά επώδυνη για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες.Έτσι η προσοχή αποσπάται με αποτέλεσμα μια χαμηλή σχολική επίδοση.